Karabük adını, üzerinde yaşadığı coğrafi ortamdan almıştır. “Kara” ve “Bük” sözcükleri, kara çalılık yer anlamında, Karabük adının oluşumuna kaynaklık yapmıştır. Bu topluluklarda yaşayan Türkmen toplulukları, Karabük cemaatı adını bu biçimde almışlardır. Türkiye'de 14 yer ve mevki adının bugün Karabük şeklinde geçmesi, cemaatlerin bu topraklardan diğer yerlere göç ettiği görüşünü kuvvetlendirmektedir.
Tarih Öncesi Dönemde Karabük ve Çevresi
Karabük ve çevresinde, yörenin yazısız kültür dönemini aydınlatacak çok sayıda höyük ve tümülüs olmasına karşın, bilimsel anlamda herhangi bir arkeolojik kazıya konu olmaması bu konudaki açıklamalarda bir bilgi boşluğu yaratmaktadır. Ancak, Ovacık ve Eskipazar ilçelerinde yapılan arkeolojik yüzey araştırmalarına bakılacak olursa, Karabük ve çevresinin en eski yerleşmesi Eskipazar İlçesindeki “Yazıboy” köyüdür. Burada bulunan bir höyügün, ilk Tunç Devri (M.Ö. 2500) olarak yerleşmeye konu olması, İl sınırları içinde Eskipazar'ın önemini artırmaktadır.
İlkçağ'da Karabük ve Çevresi
İlkçağ'da Karabük, Hititlerden başlamak üzere Frig, Helenistik Krallıklar ve Roma döneminde geniş çaplı olarak yerleşmeye konu olmuştur. Karabük'ün, Hititler döneminde yerleşmeye konu olan İlçesi; Eflani'dir. Hitit metinlerinde kentin en eski adının Haluna (Yün) olarak geçtiği bilinmektedir. Ovacık'ın Kışlaköy'ü, Frigler döneminde yerleşmeye konu olmuştur. Burada bulunan Hesem Değirmeni'nin kapısındaki yapıtaşının Frigler dönemine ait olduğu sanılmaktadır. Helenistik Krallıklar döneminde özellikle Eflani, yerleşmeye konu olmuştur. Helenistik Krallıklardan Bitinler, Roma'nin Batı Karadeniz Bölgesini (Paflagonya) ele geçirmesini önlemek için Eflani'de üs oluşturulmuş ve bölgenin savunmasını buradan gerçekleştirmişlerdir (M.Ö. 70). Eflani'nin tarihte bilinen ikinci adı Bitinya Kralı Nikomedes'in oğlu Phylomenes'ten dolayı, “Phylomenes Yurdu” olarak bilinmektedir. İlkçağın son Devleti olan Roma, M.Ö. 1, yüzyılda Anadolu'ya girince önem verdiği yerlerden birisi de Batı Karadeniz Bölgesi olmuş, bölgenin ormanları ve madenlerini emperyalist bir politika izleyerek kendi çıkarları doğrultusunda kullanmayı bilmiştir. Roma'nın bu amaçlarla Karabük İli sınırları içinde kurduğu en önemli kentler Eskipazar sınırları arasında yer almaktadır. Bunlar, Hadrianapolis ve Kimistene adı ile anılan yerleşme alanlarıdır. Bunun yanısıra Karabük'te Bürnük Köyü, Üçbaş Köyü, Bulak Köyü; Ovacık'ta Pürçükören Köyü, Roma Dönemi kalıntıları ile adeta tarihi tanıklık yapmaktadırlar.
Malazgirt Savaşı Öncesi Türk Yerleşmesi
Türkler, 1071 Malazgirt Savaşı öncesinde de Anadolu'ya değişik amaçları gözeterek gelmişler ve yerleşmişlerdir. Özellikle, Kuzey Türklüğü olarak tarihte bilinen bu Türk kitleleri içinde Oğuzlar olduğu gibi Kipçak, Peçenek gibi diğer Türk kavimleri yer almaktadır. Daha sonra çeşitli nedenlerle Bizans'ın emrine giren bu Türk kavimleri, bu devletin izlediği iskan siyaseti, Anadolu'nun çeşitli kısımlarına yerleştirilmişlerdir. Yer adlarından (Toponimi) yola çıkarak yapılan yorumlamalar sonucunda Eskipazar'da Tamışlar Köyü'ne adını veren Tamış, Bizans'ın emrinde bir Oğuz Beyi olup, saptamalara göre, Malazgirt Savaşı'nda Selçuklu ordusuna karşı savaşırken, giysilerde kullanılan renk ve dil benzerliklerinden dolayı kısa zamanda saf değiştirmiş, Selçukluların tarafına geçmiştir. Malazgirt Savaşi öncesinde yöremizde görünen ve yerleşen ikinci Türk kavimi Kıpçaklar oldu. Kıpçaklar kitleler halinde Safranbolu ile Eflani arasındaki topraklara yerleşmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet, XV. Yüzyılın ikinci yarısında Amasra'yı fethedince, kentte bulunan Cenevizlileri İstanbul'a gönderirken, Eflani'de yaşayan Kıpçakları da Amasra kentine sürmüştür. Bugün Amasra'da özellikle ağaç işlemeciliğinde çok ünlü olan bu insanlar, Kıpçak Türklerinin torunlarıdır. Kıpçak lehçesi ile ilgili araştırma yapacaklar için Eflani-Bartın arası ve Amasra bu açıdan önemli araştırma malzemesi sunmaktadır.
Karabük'ün İl Oluşu
Karabük 1937 yılında Safranbolu'ya bağlı Öğbeli Köyü'nün bir mahallesi iken 1935 yılında açılan Ankara-Zonguldak demiryolu ile önemini arttırmıştır.
3 Nisan 1937 yılında Atatürk'ün yönlendirmesi ile İsmet Inönü tarafından Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın temelleri atılır.
Nüfus yoğunluğunun artmaya başladığı Karabük'te 25 Haziran 1939'da belediye teşkilatı kurulmuştur. 1941 yılında Safranbolu ilçesine bağlı bucak olan Karabük 3 Mart 1953 tarihinde 6068 sayılı kanunla Zonguldak İline bağlı bir ilçe haline gelmiştir.
Karabük, 6 Haziran 1995 gün ve 22305 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Çankırı'dan; Ovacık ve Eskipazar ilçeleri ile Zonguldak'tan; Eflani, Safranbolu ve Yenice ilçelerinin birleştirilmesiyle Türkiye'nin 78. ili olmuştur.
Karabük'ün nüfusunun 102.708' i şehir merkezinde, 14.680' i köylerde yaşamaktadır. Yüzölçümü 704 kilometrekare, denizden yüksekliği 280 m. dir. En önemli akarsuyu Filyos Çayı, en önemli yükseltisi Keltepe (2000 m.)' dir. Yüksek yerlerde karasal iklim görülürken vadi tabanlarında iklim nispeten yumuşaktır.
Karabük' ün ekonomisi demir-çelik sanayisine paralel olarak gelişmiştir. Şehirde kurulu bulunan haddehane ve dökümhaneler demir-çelik sanayinin diğer ürünleridir. Böylece Karabük küçük bir yerleşim yeriyken süratli bir şekilde gelişerek sanayileşme ve dolayısı ile de kentleşme evrimini geçirmiştir. Son yıllarda il ekonomisi çeşitlenmeye başlayarak tekstil, mermer, orman ürünleri ve çimento sanayi kurulmuştur. Merkez ilçe ekonomisi ağırlıklı olarak imalat sanayisine dayanmaktadır.
Anadolu’nun kuzey batı kesiminde, Antik Devirde tarihçi Homeros’un İlyada destanında Paplagonya olarak geçmektedir.Yörede sırası ile Hititler, Frigler, dolaylı yoldan Lidyalılar, Persler, Helenistik Krallıklar (Pondlar), Romalılar, Selçuklular, Çobanoğulları, Candaroğulları ve Osmanlılar egemenlik kurmuşlardır.
Safranbolu 1196 tarihinde Selçuklu Sultanı II.Kılıç Arslan’ın oğlu Muhiddin Mesut Şah zamanında Türklerin eline geçmiştir. Tarihi süreç içerisinde ise 1213-1280 tarihleri arasında Çobanoğullarının, 1326-1354 tarihleri arasında Candaroğlullarının, 1354-1402 ve 1423 yılından itibaren de Osmanlıların egemenliğine girmiştir.
Safranbolu, tarihi geçmişinde, en üstün ekonomik ve kültürel düzeyine Osmanlı döneminde ulaşmıştır. Kentin 17. yy da İstanbul-Sinop kervan yolu üzerinde önemli bir konaklama merkezi oluşu, bölgede ticaretin gelişimine olanak sağlayarak zenginleştirmiştir. (Bu dönemde İstanbul ve Kastamonu ile yoğun ilişkiler yaşanmış, Osmanlı devlet adamlarından bazıları kente önemli eserler bırakmışlardır.
Safranbolu geleneksel Türk toplum yaşantısının tüm özelliklerini yansıtan ve uzun tarihi geçmişinde yarattığı kültürel mirası çevresel dokusu içinde koruyan örnek bir kenttir. Sahip olduğu zengin kültürel mirası kent ölçeğinde korumadaki başarısı Safranbolu’yu “Dünya Kenti” ününe kavuşturmuş ve UNESCO tarafından “Dünya Miras Listesi”ne alınmıştır.
Tüm ülkede bulunan yaklaşık 50 bin kadar korunması gerekli Kültür ve Tabiat varlıklarının yaklaşık 1500’ü Safranbolu’ dadır. Bu zenginlik kenti bir Müze Kent haline getirmiş, korumacılıktaki başarısı ise kente “Korumanın Başkenti” ünvanını kazandırmıştır.
Kentin ününü oluşturan Safranbolu Evleri 18.ve 19.yy. Türk hayatının geçmişini, kültürünü, ekonomisini, teknolojisini ve yaşama biçimini yansıtan mükemmel mimarlık bilgisi ile yapılmışlardır. Yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu evlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır.
Geriye doğru 3000 yıllık tarihi geçmişe sahip olan Safranbolu pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış ve günümüze bir kültür zenginliği olarak ulaşmıştır. Özellikle Osmanlı döneminden kalma han, hamam, cami, çeşme, köprü ve eşsiz konaklar gelenlere hayranlık uyandıracak niteliktedir.
1975 yılında Anıtlar Yüksek Kurulunun Safranbolu’yu kentsel sit ilan etmesi ile akademik düzeyde başlayan kente olan ilgi , zamanla ülkemiz sınırlarının dışına taşmıştır. 90’lı yılların başından bu yana küçük ve orta ölçekli turistik tesislerin oluşumu ile turizm ilçe ekonomisindeki yerini hissettirmeye başlamış, terk edilen konaklar, otel, lokanta gibi işlevlerle yaşama dönüştürülmüş, bozulan arnavut kaldırımları yeniden yapılmış, anıtsal eserler restore edilmeye başlanmış, kaybolmak üzere olan el sanatları turistik amaçla yeniden canlılık kazanmıştır.
Safranbolu’nun İsimleri
Safranbolu’nun belgelere dayanan bilinen ilk tarihi Bizans Döneminde başlamaktadır.(395-1453) Bizans Döneminde Safranbolu Dadybra (Dadibra), Müslüman Arap akınları karşısında bir müstahkem kale olarak (Akratia) kurulmuş ve önem kazanmıştır.
Bizanslılar döneminde kentin adı Dadybra’dır. 1196 tarihinde Selçuklular zamanında kentin adı Zalifre olmuştur. Beylikler döneminde ve Osmanlıların ilk zamanlarında kentin adı Borglu ve Borlu şeklini almıştır. 16 yy. Osmanlı Tapu ve Tahrir defterinden izlenebileceği gibi Borlu, yöreye yerleşen Taraklı Aşiretinden dolayı “Taraklıborlu” olmuştur.
Taraklıborlu adından sonra Safranbolu için Osmanlılar döneminde kullanılan diğer adlar, 18 yy. ortalarında “Zağfiran-ı Borlu”, 19 yy. ikinci yarısında kısa bir süre için “Zağfiran-ı Benderli” 19. yy. son çeyreğinden itibaren “Zağfiranbolu”, son olarakta “Zafranbolu” ve “Safranbolu” biçimine dönüşmüştür.
Kente adını veren Safran bitkisi kendi ağırlığının yüz bin katı kadar sıvıyı sarıya boyayabilme özelliğine sahiptir. Gıda, ilaç ve kozmetik sanayiinde kullanılmaktadır. Bu ilgi çekici bitkinin dünyada üretildiği ender yerlerden biri Safranbolu’dur.
Eskipazar’ın bilinen tarihi Romalılar döneminde Roma İmparatoru Hadrianus’un, Hadrianopolis kentini onarması ve yeniden imarı ile başlar. Zira ilçedeki Viranşehir - Hadrianopolis kalıntıları, kaya mezarları Paflagonya ve Roma dönemlerinden kalmadır. En az dört medeniyetin hüküm sürdüğü bölgede, İlçenin bugünkü adının da Paflagonya döneminden beri kurulan pazarlardan geldiği sanılmaktadır.
Eldeki bilgiler Roma hakimiyetinden önce bu bölgede yüksek bir kültürün var olduğunu göstermektedir. Roma öncesinde var olan bu gelişmiş kültürü Eskipazar’ında içinde yer aldığı Paflagonya (Kuzey Batı Anadolu) tarihi içinde incelemek gerekir.
Eskipazar ve çevresine yerleşen ilk halkın Proto – Hititler olduğu kabul edilmektedir. Proto-Hititler Küçük Asyalı (Asiaic) kavimlerden olup aynı zamanda Turani (Orta Asyalı) dirler. M.Ö.5000 yıllarından itibaren Anadolu’ya gelerek hisarlar eteğinde şehir krallıkları kuran, ANADOLU’da ilk siyasi hayatı başlatan da Eti’lerdir.
M.Ö. III. Bin yılda Paflagonya dahil tüm Anadolu’da gelişmiş bir kültür mevcuttur. Bu kültürü meydana getirenlere Hattiler adı verilmektedir.
Bölgeye adını veren Paflagonyalılar (Dil yapıları incelendiğinde, Paflagonların Küçük Asya –Asiaic- yani Anadolu halklarından olduğunu gösteren güçlü belirtiler bulunmuştur.)
M.Ö.2000 yıllarında Balkanlardan Tokfirik göçleri olmuş, Babris, Bitinyen, Tinye gibi kabileler Eskipazar ve çevresine yerleşmişlerdir.
Hatti Devletinin yıkılmasına yol açan Ege Göçlerinin karmaşası içinde Kuzey Anadolu’ya gelmişlerdir. (M.Ö 1100) Anadolu kültür ve uygarlığının temelini atan Hititler Paflagonya kültürünü de etkilemişlerdir.
Hititlerden sonra sırasıyla Frigya ve Kimmer hakimiyetine giren bölge M.Ö. 543-333 yılları arasında Pers (İran) hakimiyetine girmiştir. Persler döneminde Eskipazar’ın da içinde bulunduğu Paflagoya, Daksykion Saraplığına (eyaletine) bağlı olarak idare edilmiştir.
Ancak bu bölgede siyasi hakimiyet sağlayan Persler kültürel hakimiyet sağlamışlardır. Bunun sebebi ise bölgede zengin ve güçlü bir kültürün varlığıdır.
Büyük İskender’in M.Ö 333 yılında Anadolu’ya girmesiyle Pers hakimiyeti sona ermiştir. Bu tarihten sonra Anadolu’da B. İskender’in hakimiyetinde Helenistik Dönem yaşanmaya başlanmıştır.
B. İskender’in M.Ö 323’te ölümünden sonra Anadolu’nun tamamı Selevkoslar Krallığı hakimiyetine girmiştir. Selevkos’un M.Ö 280’de ölümünden sonra Paflagonya’da (K. Batı Anadolu) Bitinya Krallığı kurulmuş ve bu krallık Yunan uygarlığının temsilcisi olmuştur. Bu devletin hakimiyet alanı Eskipazar’ı da içine almaktadır.
Bitinya Krallığı M.Ö 1. y.y. da Roma İmparatorluğu hakimiyetine girmiştir. Bu bölge Romalılar zamanında önce Bitanya (M.Ö. 74) da Roma İmparatorluğu hakimiyetine girmiştir.
Bu bölge Romalılar zamanında önce Bitanya (M.Ö. 74) , sonra Bitanya-Pontos (M.Ö. 64) eyaleti adı ile idare edilmiştir.
M.Ö 1. y.y’ dan itibaren Roma hakimiyeti ile birlikte Çankırı’ da Germanikopalis ismi ile önemli bir merkez kurulmuş, Çerkeş (Antinopolis) ve Eskipazar (Hadrianopolis) da önemli yerleşim merkezleri arasında yer almıştır.
İlçe merkezine yaklaşık 3 km mesafeden itibaren başlayan Hadrianapolis şehri kalıntıları içinde mahzenler, saray merdivenleri kalıntıları, hamam harabeleri, sığınak ve su kanallarına rastlanmaktadır. Bu kentin kurulduğu yerin genişliğinden 6 büyük merkezden biri olduğu anlaşılmaktadır.
Çeşitli nedenlerle harap olan Eskipazar’ın tarihi yerleşim yeri Romalılar döneminde Roma İmparatoru Hadrianos tarafından onarılarak, yeniden imar edilmiştir.
Kentin Romalı İmparator Adrionos (Adriye) tarafından kurulduğu ve imparatorun adına izafeten Adrianopolis adıyla anıldığı yolunda rivayetler de vardır. Tarihçi Justinius’e göre kent çevresinde bulunan paralardan kentin Adriya tarafından kurulduğu ve adını da buradan aldığı anlaşılmaktadır.
İmar edilen bu kent Hierekles’e göre Hanorias Eyaleti’ nde (Bizans Devri) bulunuyordu. Kiopert (1854) Küçük Asya (Anadolu) haritası üzerinde şehri bugünkü yerine yani Viranşehir mevkiine koymuştur.
Kentin yeri hakkında bazı şüpheler var ise de genel eğilim Viranşehir’in olduğu yer ve yakınlarında olduğudur. Bazı araştırmacılar kenti Çaylı ve Budaklar arasına, Pavly Wissovva, Leonhard ve Kiepert gibi bazıları ise bu günkü Viranşehir’in olduğu yere yerleştirmişlerdir.
R. Leonlard, Paflagonya adlı eserinde bir heykelin kaidesinde bulunduğu kitabede Sezar Hadrianopolis adını okumuş olduğundan şehrin burada Viranşehir bulunduğunu düşünmüştür.
Roma İmparatoru Teodosyos döneminde 408-450 yıllarında Eskipazar’ın Roma’nın Honoriade eyaletine bağlı bir idari birim oldu bilinmektedir.
M.Ö.64-40 veya 37 yıllarında kurulduğu düşünülen kent, Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle birlikte (M.S.395) Anadolu, Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) egemenliğine girmiş bu durum 1085 yılına kadar sürmüştür. Bu dönemde Hadrianopolis diye anılan Eskipazar dinsel açıdan büyük önem kazanarak piskoposluk olmuştur. Kent, Bizanslılar döneminde Honarias Eyaletine bağlı olarak idare edilmiştir.
B-) TÜRK HAKİMİYETİNİN BAŞLAMASI
i.Anadolu’nun Fethi :
Anadolu’ya İlk Oğuz (Selçuklu) akını çağrı bey tarafından (1015-1018) tarihleri arasında Doğu Anadolu üzerine yapıldı. Keşif amacı taşıyan bu akın sonucunda Çağrı Bey Anadolu’da rahatlıkla bir devlet kurulabileceği düşüncesini edinmiştir.
Fakat Oğuzların Çağrı Bey ile anlaşan ve B. Selçuklu Devleti’nin kurulmasına kadar devam eden Anadolu akınları keşif harekâtından öteye gitmedi.
B. Selçuklu Devleti’nin kurulmasından Malazgirt Zaferine kadar geçen süre ise Anadolu’da Bizans mukavemetini kırma ve yıldırmayı amaçlamıştır.
B. Selçuklu Devleti’nin kurulmasından sonra Horasan (İran)’a kitleler halinde gelen yurtsuz Oğuzları Tuğrul Bey sistemli bir şekilde Anadolu’ya sevk etti. O, bu hareketiyle Oğuzlar, Selçuklu Devleti’ne vücut veren asıl unsur olarak gören Tuğrul Bey, onları himaye ediyor, Anadolu’nun fethinin de onlarla gerçekleşeceğine inanıyordu.
Bu düşüncesi Selefi Alp-Arslan zamanında gerçekleşti. Alp-Arslan döneminde kazanılan Malazgirt Zaferi (1071) Bizans İmparatorluğu’nun bütün mukavemetini kırdı. Artık bu zaferden sonra Türkler Anadolu’da süratli bir yayılma ve yerleşme faaliyetine başladılar. Anadolu’nun etnik yapısında Türkler lehine gözle görünür bir gelişme kaydedildi.
Anadolu’nun yanı sıra Azerbaycan, Irak ve Suriye Oğuz göçlerine sahne oldu. Yeni geldikleri bölgenin dağına, ovasına suyuna Türkçe adlar veren Oğuzlar, bütün kültür varlıkları ile Anadolu’ya yerleştiler. Onların bu yerleşme faaliyetlerini Tuğrul Bey, Alp-Arslan ve Melikşah gibi Selçuklu sultanları desteleyerek Türk komutanlara Anadolu’nun fethini emrettiler.
Türkmen Beylerin biri olan Artuk Bey Kızılırmak ve Yeşilırmak havzalarına Türkmenler’in yerleşmesine elverişli hale getirdi. Sakarya vadisine kadar ilerledi. Bu sayede Türkler Sivas, Kayseri, Ankara gibi merkezlere sahip olma imkanı buldular.
Artuk Beyden sonra Canik ve Ilgaz dağlarını aşan bir gurup Türkmen Karadeniz’i, Torosları aşan diğer bir gurup ise, Çukurova ve Akdeniz sahillerini yurt tuttu.
Anadoluda ki Türkmenler, Anadolu fatihi ünvanını kazanan Süleyman Şah’ın etrafında toplanarak yeni bir Türk Devleti’nin – Türkiye Selçuklu Devleti – temelini attılar.
ii.Eskipazar’ın Fethi :
1071 tarihili Malazgirt Zaferi şüphesiz Anadolu’nun kapılarını Türklere açmıştır. Aralanan bu kapıdan içeri giren muhtelif Oğuz boyları, Anadolu’nun değişik bölgelerinde fetih hareketlerine girişmişlerdir.
Hadrianopolis (Eskipazar) kentini içine alan Paflagonya bölgesinde fetih hareketlerine girişen Emir Karatekin liderliğinde Canik ve Ilgaz dağlarını aşan Oğuz gurubu olmuştur. Anadolu’nun Selçuklular tarafından fethi sırasında Kutulmuşoğlu Süleyman Bey’e kendiliğinden teslim olduğu yönünde rivayetler varsa da daha geçerli görüş Emir Karatekin’in önderliğindeki Selçukluların Romalıları yenerek yanmış, yıkılmış ve harap olmuş şehri eline geçirip bölgeye Viranşehir adını verdikleridir. Bu tarihten itibaren Türkleşen şehir ve çevresinde Bayındır, Kargın ve Sallar gibi Türk boylarını taşıyan köy adları bunun örnekleridir.
Selçukluların Moğollar’a yenilmesinden sonra 1339 yılında Candaroğulları’nın eline geçen Viranşehir 1398 yılında Yıldırım Beyazıt’ın Candaroğluları Beyliğini Osmanlı devletine katması ile Osmanlı Devleti sınırları içine girmiştir.
Osmanlı Devletinin yükselme dönemindeki idari düzenlemelerde Bolu Sancak Beyliğine bağlı olarak bazen mültezimlik bazen mutasarrıflık merkezi olarak kalmıştır. Bir süre Gerede ile Viranşehir arasında bulunan köyler Ulak adı altında bir araya toplanarak Bolu’ya bağlanmıştır.
Evliya Çelebi XVII Y.Yıl ortalarında Eskipazar yörelerini gezmiş o zamanlar Bayındır Köyünün Bucak olduğunu ve Eskipazar’ın Bayındır’a bağlı olduğu kaydedilmektedir.
1845 yılında ilçe merkezinin olduğu bölgede Abdülmecit tarafından kasaba ( bucak ) teşkilatı kurulmuş ve kasabaya Viranşehir yerine Mecidiye adı verilmiştir.
1864 yılında vilayetlerin teşkili ile Eyalet sistemi kaldırılmış, ilçe merkezinde Viranşehir Sancağı kurulmuş, Safranbolu ve Bartın ilçeleri dahil birçok ilçe bu sancağa bağlanmıştır.
1894 yılında yayımlanan Kastamonu İl yıllığında, bu bölgeye Viranşehir Sancağı denmekte Safranbolu ve Bartın ilçelerinin bu sancağa bağlı olduğu kaydedilmektedir.
1908 yılında II.Meşrutiyetten sonra Çerkeş İlçesinin bir bucağı olarak Çankırı iline bağlanmıştır.
Cumhuriyetin Kuruluş döneminde Kuvayı Milliye hareketinde yer alıp Hilafet Ordusuna karşı savaşmış; Bolu, Düzce ve Gerede ayaklanmalarının bastırılmasında önemli rol oynamıştır.
Cumhuriyet ilan edildiğinde Eskipazar’ın bulunduğu yerde 2 han birkaç dükkan ve üç ev olduğu Perşembe günleri Pazar kurulduğu bilinmektedir. Cumhuriyet devrinde bucak olmuş, Pazarının eskiliği nedeniyle ESKİPAZAR adını almıştır.
1945 yılında İlçe Merkezi olan Eskipazar’da 1946 yılında ise Belediye teşkilatı kurulmuş, İlçe Çankırı iline bağlanmıştır. 06.06.1995 gün ve 22305 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Karabük ili teşkil edilirken Eskipazar İlçesi de Çankırı ilinden alınarak Karabük iline bağlanmış, Çankırı İline bağlı ilçe iken kendisine bağlı olan köyler daha sonra da kendisine bağlı olarak kalmıştır.
Halen İlçemiz Çerkeş, Gerede, Ovacık, Mengen İlçeleri ve İl Merkezimizle çevrilidir. 690 km2. Yüzölçümlü olan Karadeniz ve İç Anadolu ikliminin her ikisi beraber görülen 16.365 nüfuslu toplam nüfusun % 55 İlçe Merkezinde yaşayan 49 köyü 122 mezrası olan bir ilçedir
1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Cenevizlilerden alınan Yenice, Selçuklu döneminden itibaren, bölgenin önemli bir yerleşim ve geçim yeridir. Osmanlı döneminde 15. Yüzyılda Bolu’ya bağlı bir nahiye idi. Cumhuriyet’ten sonra Devrek’e bağlı nahiye iken, 1953 Yılında Karabük’ün Zonguldak vilayetine bağlı ilçe oluşuyla Yenice Karabük’e bağlanmış, 1987 yılında da Zonguldak İline bağlı ilçe olmuştur. Karabük’ün 1995 yılında vilayet olması neticesinde Yenice bu tarihten itibaren Karabük’ün ilçeleri arasında yerini almıştır.
Eflani,ilk ve ortaçağlarda Amasra kolonisinin İç Anadolu ile bağlantısını sağlayan yol üzerinde bir savunma şatosu olarak yapılmıştır. Bu şatonun Bithynia Hükümdarı Nikomedes'in oğlu Pylomes tarafından kurulduğu ve O'nun adını taşıdığı,Eflani adının bundan geldiği tahmin olunmaktadır.
CUMHURİYET DEVRİNE KADAR EFLANİ'NİN TARİHİ
Kaynaklar incelendiğinde Eflani'nin tarihi hakkında çok eskilere varan bilgilere rastlanılmamaktadır. Bu topraklar üzerinde kimlerin yaşadığını hangi medeniyetlere sahne olduğunu da kesin olarak bilmiyoruz.
Ancak, 1084'de Kastamonu ve Sinop bölgesini fetheden Kara Tigin Bey'in bir süre buraya da hakim olduğu kabul olunabilir. Bu arada Bizanslıların hakimiyetine geçmişse de 1213 yılında tekrar Türk hakimiyetine girmiştir. Anadolu Selçukluları Sultanlarından,Sultan Mesut zamanında bölgede çıkan karışıklıklarda görevlendirilen Selçuklu Komutanının karşı tarafın safına geçmesi üzerine Sultan Mesut Kastamonu bölgesini Komutanlarından Şemsettin Yaman Candar 'a bağışlamıştır. Ancak,Muzafereddinin savaş meydanında öldürülmesine rağmen Mahmut'un Kastamonu kalesini Candar Bey'e teslim etmemesi karşısında Şemsettin Yaman Candar bölgenin en müstahkem şatolarından biri olan Eflani'de yerleşti.(1292) Bu olay sononda Eflani Candaroğulları Beyliğinin ilk merkezi olmuş bulunuyordu. (1309) Kastamonu'nun Süleyman Paşa tarafından alınmasından ve beylik merkezinin buraya nakledilmesinden sonra da Eflani bu beyliğin önemli kalelerinden biri olarak vasfını kaybetmemiştir. Candaroğullarından KötürümBeyazıt'ın oğlu 11. Süleyman Bey,Murad-ı Hüdavendigar'ın yardımı ile iktidara yükselince bu yardımına karşılık Eflani kalesini ve çevresini onlara armağan etmek zorunda kaldı. 1402'de Ankara bozgunundan sonra dahi her iki beylik arasındaki sınır Eflani kalesinden geçmekteydi. Bu tarihlerde Eflani bir yandan Amasra'da ki Cenevizlilere bir yandan da Candaroğullarına karşı bir savunma noktası olarak ayrı bir değer taşımaktaydı.Fatih Sultan Mehmet Ceneviz problemini halletmek üzere 1469'da harekete geçince Amasra üzerine yürüyen Türk birlikleri Eflani' de toplandı. Deniz yoluyla Amasra önüne gelen Murat Paşa bu limanı savaşsız teslim alınca Eflani'de ki birliklerden ayrılan garnizon Amasra'ya gönderildi.Kastamonu'nun bir sancak haline getirilerek Anadolu Beylerbeyliğine katılması üzerine Eflani kalesinin artık stratejik bir fonksiyonu kalmadı. Bu arada Eflani'nin askeri değerini kaybettiğini ve sadece çevre köyleri için bir Pazar yeri olarak basit bir ekonomik değer taşımakta ve bundan sonra kaynaklarda Eflani'den "Pazar" adıyla bahsolunmaktadır. Kanuni devrinde Eflani 80 akçelik küçük bir kadılık olarak teşkilatlandırılmış ve Kastamonu Sancak Beyliğine bağlanmıştır.Tanzimattan sonra kurulan yeni vilayet teştkilatında isi 35 parça köyü ile Kastamonu Vilayetinin Safranbolu ilçesine bağlı bir bucak olmuştur. Cumhuriyetin ilanından önce Eflani Safranbolu ilçesine bağlı olup, Safranbolu ise Kastamonu İline bağlı bir ilçe durumunda idi.
CUMHURİYET DEVRİNDEN BUGÜNE KADAR EFLANİ'NİN TARİHİ
Cumhuriyet yönetimine geçildiğinde Eflani Safranbolu ilçesine bağlı ve 35 köyü bulunan bir bucak merkezi idi. Bu dönemde Safranbolu' da Kastamonu İline bağlı idi. Bu durum 1927 yılına kadar devam etti.1927 yılında Safranbolu'nun Zonguldak İline bağlanması ile Eflani'de bucak özelliğini koruyarak Zonguldak İli sınırları içine alınmış oldu.
1953 yılında çıkartılan 6608 sayılı Kanunla Eflani ilçe merkezi oldu. 1995 yılında Karabük'ün de İl olması nedeniyle Eflani bugün Karabük İline bağlı 54 kövü ve 5 mahallesi ile küçük bir ilçe konumundadır.İlçe merkezinde belediye teşkilatı 1 Eylül 1953 tarihinde kurulmuştur.
İLÇENİN TARİHİ YÖNDEN İLGİ ÇEKEN YÖRELERİ
Eflani ilk ve ortaçağlarda Amasra kolonisinin İç Anadolu ile bağlantısını sağlamak amacıyla bir savunma şatosu olarak kurulmuştur. Bu tarihi başlangıçtan konuyu ele aldığımızda Eflani'nin ilk çağlardan bu yana çok önemli bir merkez olduğunu görebiliriz. Şemsettin Yaman Candar, bölgenin en müstahkem şatolarından biri olan Eflani'yi 1292 yılında Candaroğulları Beyliğinin merkezi yapmıştır. Konuyu özetlersek,Eflani; Bizans,Cenevizliler,Selçuklular ve Osmanlı medeniyetlerine beşiklik etmiş tarihi bir beldedir.Bu geniş zaman içinde ilçenin çeşitli yörelerinde bir çok tarihi yapıtlar meydana getirilmiş bu tarihi yapıtlardan bugüne pek azı kalmıştır. Bunlar da tarihi özelliklerini kaybetmek üzeredir. İlçe merkezindeki tarihi yapıtlardan Taşhan , Evliyahanı ve Refikdayıoğulları Oteli ile Tabaklar Köprüsü kısmen özelliklerini muhafaza etmektedirler. Ayrıca Gelicek ve Karacapınar köylerindeki bir çok ev tesbit edilerek koruma altına alınmıştır.Bunlara ilaveten hemen her köyde tarihi izler taşıyan benzeri eserler mevcuttur.Tarihi eserler arasında bugün kalıntılarına rastladığımız su yolları,manastır yıkıntıları,kaya mezarları,tümülüsler ve höyükler ile mağaralar mevcuttur. Ancak, bu tarihi eserlere ulaşmak için gerekli altyapı henüz oluşturulmamıştır. Bu nedenle bu tarihi eserleri görmek için turlar düzenlemek mümkün olmamaktadır.
Eflani 1953 yılında ilçe olmuş, 1995 yılına kadar Zonguldak'a bağlı kalmıştır. İlçenin Karabük iline uzaklığı 47 km dir. Yüksek dağlar ve vadiler arasında yer alan Eflani'min 5 mahallesi 54 köyü vardır. Yüzölçümü 536 km karedir Denizden yüksekliği 930 metre dir. Toplam nufusu 12.000 dir Şehir merkezinde 3885 kişi yaşamakta olup nufusun kalan kısmı köylerde yaşamaktadır. İlçenin en önemli yükseltisi Tepedağ (1043m.) dır.
İlçemizde Eti, Lidya, Paflogonyalılar, Galatlar, Roma, sonraki dönemlerde Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin etkileri görülür. Pürçükören Köyü Karakoyunlu Mahallesi’nde bulunan Gerdek Boğazı ve Karasin kaya mezarları Paflagonya dönemini yansıtmaktadır. 1350 tarihinde Osmanlı egemenliğine giren Ovacık, 1416 yılında Çelebi Sultan Mehmet tarafından Çankırı Sancak Beyliği, Çerkeş kazasına bağlanmıştır.
Osmanlı tarihçileri Şemseddin SAMİ ve Ali CEVAT’ ın araştırmalarına göre; 1869 tarihli Kastamonu salnamesinde ilçemizin ismi ULAK (ŞEHBETTTÜN) olarak belirtilerek 25 Köyü,2145 hanesi ve 7381 nüfusu ile Çerkeş ilçesine bağlı bir nahiye olduğu bilgileri yer almaktadır. Ayrıca o dönemlerde Amasra Limanı-Çankırı- İç Anadolu ticaret yolunu kullanan katırcı ve kervancıların Çerkeş-Ovacık-Safranbolu-Bartın güzergahını izledikleri de tespit edilmiştir.Cumhuriyetin ilk döneminde Ovacık,Çankırı İli Çerkeş İlçesi’ne bağlı bir bucak iken, 1957 yılında ilçe olarak kurulması öngörülmüş 01.04.1959 tarihinde kuruluşunu tamamlayarak Çankırı İli’nin ilçesi olmuştur. 1995 yılında Karabük’ün İl statüsü kazanmasıyla Ovacık İlçesi Karabük İli’ne bağlı bir ilçe olarak belirtilmiştir.